Op zoek naar omslagpunten op de Dag van de Aarde

Ledendag Transitiecoalitie Voedsel samen met Louis Bolk Instituut

Welke omslagpunten zien we in de verschillende transities die noodzakelijk en/of gaande zijn als het gaat om ons voedsel? Hoe zorgen we in de eiwittransitie voor meer focus op minder dierlijk eiwit? Kan het One Health principe ons helpen op weg naar een gezond en duurzaam leven? Hoe maken we gezond en vitaal eten voor iedereen mogelijk en betaalbaar?

Deze en andere vragen bespraken de leden van de Transitiecoalitie Voedsel op maandag 22 april tijdens hun jaarlijkse ledenbijeenkomst.

• Op een bijzondere datum: het was immers de internationale Earth Day, de dag om stil te staan bij de gezondheid van Moeder Aarde en hoe we ervoor kunnen zorgen dat die verbetert;
• Op een bijzondere locatie: De Seizoenen op landgoed Bronlaak in het Brabantse Oploo, een woon- en werkgemeenschap voor mensen met een verstandelijke beperking, meervoudige handicap en/of gedragsproblematiek.
• Met een bijzondere partner: voor het eerst organiseerde de Transitiecoalitie Voedsel de jaarlijkse ledendag in samenwerking met het Louis Bolk Instituut, het kennisinstituut voor duurzame landbouw, voeding en gezondheid.

Steiner

Voordat de gedachtewisseling van start ging, vertelde directeur Frank Roefs over De Seizoenen. Uitgangspunt voor al hun werk is de zogenoemde grondsteenspreuk van Rudolph Steiner, grondlegger van de antroposofie. Roefs citeerde die als volgt:

“Wanneer van een ieder de beste krachten in de gemeenschap gaan leven. En de gehele gemeenschap zich vormt gespiegeld aan de mensenziel. Dan schept dat levenskwaliteit”.

Hij voegde eraan toe dat in zijn familie van boeren de ontwikkeling van de voedselproductie en de huidige problemen terug te vinden zijn. “Ik sprak erover met mijn grootmoeder van 92, over de schaalvergroting en de intensivering. Zelf was ik er ook onderdeel van, ik was een grote boer. En nu hebben we jullie coalitie nodig voor iets wat we met z’n allen in 75 jaar teniet hebben gedaan.” Om er aan toe te voegen: “Mijn zoon verbouwt bonen om er tempeh van te maken. Er is hoop.”

Praktijkkennis

Ilze Geijzendorffer, directeur van het Louis Bolk Instituut, sprak over de erkenning voor praktijkkennis die in de afgelopen decennia is gegroeid bij beleidsmakers. Een positieve ontwikkeling, maar de huidige tendens bij de centrale overheid en politiek is minder positief. De politiek maakt terugtrekkende bewegingen als het gaat om bijvoorbeeld reductie van pesticiden en natuurherstel. De Green Deal in Europa ligt onder vuur, de doelen van de kaderrichtlijn water lijken vrijwel onhaalbaar en de Nederlandse politiek is hopeloos verdeeld over de rol die de landbouw kan of moet spelen.

“Het gaat van het voeden van de wereld naar opkoopregelingen om ruimte te maken voor het bouwen van meer huizen. Soms vraag je je af op welk argument je nu weer moet reageren”, aldus Geijzendorffer.

Basis

Meer perspectief bieden waarschijnlijk de bewegingen en initiatieven aan de basis. Naast het Groen Boeren Plan noemde de directeur van het Louis Bolk Instituut voorbeelden zoals gemeenten die 3 extra levensjaren willen voor hun inwoners, regionale projecten voor integratie van landbouw- en voedselproductie, zoals het Buijtenland van Rhoon en keteninitiatieven voor gezonde en duurzame voeding, zoals Tasty Basics en Ekoplaza. Ook protestacties aan de basis en juridische procedures voor het recht op gezonde voeding en een gifvrije omgeving kunnen, zeker op korte termijn, effectief zijn. “Uiteindelijk is de vraag hoe we de transitie faciliteren bij mensen die zeggen dat ze niets te kiezen hebben en bij mensen die de moed en energie hebben om in actie te komen”, aldus Geijzendorffer.

Bekijk hier de presentatie van Ilse Geijzendorffer terug.

Boerenprotesten

Dagvoorzitter Zsuszan Proos vroeg vervolgens aan Jeroen Candel hoe hij de politieke situatie beoordeelt. De universitair hoofddocent voedsel- en landbouwbeleid van Wageningen UR benoemde de angst bij middenpartijen voor de groei van populistisch rechts als voornaamste reden voor de terugtrekkende beweging in het EU-beleid.

“Klimaat en milieu zijn vrijwel taboe geworden in Brussel, omdat men koste wat het kost meer boerenprotesten wil voorkomen.”

Hij voegde eraan toe dat hiermee de noodzakelijke systeemaanpak, waarbij landbouw en voedsel integraal worden benaderd, veel minder aandacht krijgt, ook in Nederland.

Terugkantelen

Dat beaamde directeur Willem Lageweg van de Transitiecoalitie Voedsel. Maar de beweging aan de basis gaat wel degelijk door. “Kijk naar de groei van CSA-initiatieven zoals Herenboeren of naar Kipster van Ruud Zanders. En ook in de reguliere ketens zie je beweging: Albert Heijn die inzet op de eiwittransitie en meer bio. En er blijft behoefte aan een landbouw- en voedselakkoord gericht op 2040.” Het zijn lichtpuntjes in een proces dat Lageweg duidde als ‘terugkantelen’.

Kruiwagen

Een van de bewegingen aan de basis is die van kringloopexpert Theo Mulder, oprichter van Symphony of Soils. Hij riep op tot meer aandacht voor het leven in de bodem (“we hebben een eiwittransitie nodig in de bodem”) ook in relatie tot de belangrijke rol die het microbioom van de mens speelt in voeding en gezondheid. Daarvoor is actie aan de basis nodig, wat Mulder invult met zijn kruiwagen-marsen. Maar ook in de wetenschap is een andere benadering noodzakelijk. Dat het daarbij altijd om mensen gaat, vatte Mulder kernachtig samen:

“Met het overlijden van bepaalde professoren gaat de wetenschap vooruit.”

Workshops

Na de plenaire inleiding en discussie waren er drie workshops, waar de deelnemers dieper ingingen op de mogelijke omslagpunten.

1. De eerste ging over de perspectieven van het One Health principe, waarbij de menselijke gezondheid onderdeel is van een breder begrip dat ook de gezondheid van dieren, van de natuur/omgeving en van de planeet in ogenschouw neemt. In de workshop, die werd begeleid door Herman van Wietmarschen van het Louis Bolk Instituut, kwam naar voren dat deze benadering kansen biedt, omdat positieve gezondheid een concept is dat mensen verbindt. Dit kan tegenwicht bieden aan de polarisatie in de samenleving. Voedsel is daarbij, zeker in de vorm van beleving tijdens events, een goede ingang voor het gesprek over leefstijl en gezondheid.
2. De workshop over de eiwittransitie was gewijd aan de vraag hoe de afbouw van dierlijk eiwit gestalte kan/moet krijgen. Welke actoren hebben de meeste invloed? En welke interventies kunnen effectief zijn? Dit werd onderzocht in de vorm van een systeem-opstelling, waarbij de deelnemers de rol van de verschillende actoren op zich namen. Het leverde volgens Natascha Kooiman, kwartiermaker eiwittransitie, rijke inzichten op, bijvoorbeeld dat interventies onverwachte en tegengestelde effecten kunnen hebben op verschillende actoren.
3. De derde workshop ging over gezond en vitaal eten voor iedereen. Hoe groot is de maatschappelijke gezondheidskloof? Welke kansen zijn er voor mensen met een kleine portemonnee? Onder leiding van Iris Flamand, onderzoeker voeding en gezondheid bij het Louis Bolk Instituut, kwamen diverse kansrijke ontwikkelingen naar voren. Allereerst de erkenning dat het niet gaat om de individuele verantwoordelijkheid van de consument, maar dat ketenspelers hun maatschappelijke verantwoordelijkheid moeten nemen. Bedrijven kunnen initiatieven van lokale boeren steunen en cateraars kunnen hun aanbod gezonder maken. Ook meer aandacht voor de voedselomgeving kan helpen, bijvoorbeeld op scholen en in keukens in wijken.

Aan het eind van de dag bedankte Zsuzsan Proos allen die een bijdrage leverden aan de geslaagde ledendag. Zij kregen een tas met gezonde voedingsproducten mee naar huis. Een groot deel van de deelnemers nam daarna deel aan de rondleiding over het terrein van Bronlaak om daarna te kunnen genieten van een buffet met gezonde gerechten. Alles met dank aan Moeder Aarde.