Het principe ‘bodem en water sturend’ kan goed werken in de gebiedsprocessen die de transitie naar een duurzame landbouw en voedselproductie mogelijk moeten maken. Maar staar je niet blind op deze in principe technische benadering. Zonder het opbouwen van vertrouwen in en bij de nieuwe generatie boeren, krijgen we de zaak niet echt in beweging. Mijn voorstel: vul het begrip bodem breder in en besteed eerst aandacht aan het creëren van de juiste voedings-bodem voor jongeren die het graag anders willen.
Voordat ik daar op inga, eerst een kanttekening bij het besluit van het vorige/demissionaire kabinet om ‘bodem & water’ als sturend principe te hanteren bij het herinrichten van het landelijk gebied. Zo’n principe werkt alleen op de lange termijn. Er is dus een fundamenteel raamwerk nodig, in de vorm van overheidsbeleid dat enkele decennia wordt volgehouden. Vergelijk het met de ruilverkavelingen in de vorige eeuw, die mede invulling gaven aan de ‘Mansholt-visie’ dat een efficiëntere landbouwpraktijk in het algemeen belang was: goed voor zowel de burger (goedkoop voedsel was toen zeer relevant) als de boer: voor de ‘blijvers’ die hun bedrijven konden vergroten en voor de ‘wijkers’ die gebruik konden maken van saneringspremies.
Politieke verhoudingen
In de huidige politieke verhoudingen zie ik een dergelijk lange termijn beleid, gebaseerd op een gedragen visie, niet snel ontstaan. Integendeel, het nieuwe kabinet is vooral gefocust op de korte termijn en – als het om landbouw gaat – vooral bezig met het behouden van bestaand beleid zoals de derogatie voor de melkveehouderij. In dat licht bezien lijkt het ‘wishful thinking’ dat we een lange termijn beleid gaan zien dat ‘bodem & water’ echt sturend zal maken. Dit laat onverlet dat beide elementen van levensbelang zijn voor een gezonde landbouwsector en voor natuurbehoud c.q. -herstel. En gelukkig wordt dat in verschillende gebiedsprocessen onderkend en proberen lagere overheden zoals provincies, waterschappen en gemeenten wel degelijk om hierin samen met boeren en natuurbeschermers voortgang te boeken.
Jonge boeren
Tot zover de politieke beschouwing, ik kom bij mijn belangrijkste punt. Dat is de rol van jonge boeren, of breder: de rol van jongeren in onze samenleving. Was het overdragen van bedrijven, met alle daarin opgebouwde kennis en ervaring, lange tijd een kwestie van de oudere generatie die de nieuwe generatie bij de hand nam, vandaag de dag worden de meest ingrijpende nieuwe technologieën als eerste door jongeren toegepast. Zij maken zich het omgaan met digitale hulpmiddelen eerder eigen dan hun ouders. Zij kennen de kansen en valkuilen van bijvoorbeeld artificiële intelligentie (AI) beter dan hun ouders. Zij zien dat voor het ten volle benutten van nieuwe technologie vooral het delen van data en kennis noodzakelijk is. Daarom zoeken ze contact met collega’s en met andere partijen in de keten, tot aan consumentengroepen toe. Veel jonge boeren van vandaag komen op basis hiervan tot de conclusie dat ze het anders willen.
Van alle tijden?
U zult misschien tegenwerpen dat dit van alle tijden is. Kinderen willen het nu eenmaal altijd anders dan hun ouders. Dat klopt. Maar de veranderingen in zowel technische mogelijkheden als het denken bij consumenten over zaken als natuur, dierenwelzijn en de eigen gezondheid gaan nu veel sneller dan vijftig jaar geleden. Destijds gebruikten we bijvoorbeeld het woord ‘disruptive’ nog niet als het ging om veranderingen in de maatschappij en in ons dagelijks leven. Nu is het essentieel om verder te komen.
Alle reden om de jonge boeren die zoeken naar een nieuw fundament voor hun bedrijf meer ruimte te geven en hen te ondersteunen in het ontwikkelen van een echt duurzame landbouw. Hier past denk ik de metafoor van de ‘zaaibedbereiding’. Dit begrip staat voor het klaar maken van de bodem, zodat de zaadjes erin kunnen ontkiemen. Dat is in mijn visie essentieel om echt vooruitgang te boeken in de transitie van onze landbouw en voedselproductie.
Excuus-jongeren
De gevestigde belangen – overheden, bedrijven, belangenorganisaties – onderkennen dit onvoldoende. Natuurlijk, jongeren worden tegenwoordig vaker aan tafel gevraagd. Ze worden geroemd om hun frisse ideeën en kijk op de wereld. Daarmee zijn ze veelal een vermakelijke snack in het drukke programma van grote instituties en bedrijven, de zogenoemde excuus-jongeren. De jongeren worden niet serieus genomen, maar daar komen ze pas achter als ze met alle goede bedoelingen aangeschoven zijn bij een sessie of vergadering. Want bijna altijd blijft het daarna oorverdovend stil. De foto is gemaakt, het persbericht verstuurd… de communicatie en marketing afdeling zijn weer blij, het doel is bereikt…
Beter boeren
Ja, het doel van positieve aandacht. Maar niet waar het echt om gaat, namelijk beter boeren en gezonder voedsel. Hier ontstaat bij jongeren de kiem van de frustratie. Dit is nog veel erger dan niet uitgenodigd worden: je bent uitgenodigd, je stopt er tijd in, je doet het voor het mooie doel, je wilt de wereld beter maken, en in de sessie is men vol lof. “We moeten samen wat gaan doen met deze toffe dingen”, klinkt het maar al te vaak. En dan blijft het oorverdovend stil en is men weer gefocust op het in stand houden van de eigen organisatie en het vasthouden aan de eigen, veilig lijkende positie. De jongeren hebben geen beslisbevoegdheid of mandaat en worden al snel in een keurslijf gedrukt, want ‘het werkt nou eenmaal zo’. Dit doet een hoop jongeren tegenwoordig ook opbranden. De groeiende frustratie bij jongeren uit zich bijvoorbeeld in protesten zoals die van Extinction Rebellion. Niet mijn stijl, wel een teken aan de wand voor bestuurders die de tekenen des tijds willen verstaan.
“You cannot predict the outcome of human development. All you can do is like a farmer create the conditions under which it will begin to flourish” Prof. Ken Robinson
25 jaar ervaring
Ik baseer deze visie op mijn inmiddels meer dan 25 jaar ervaring in het werken met jongeren. Het zaadje is – in vruchtbare bodem – voor mij ontkiemd toen ik destijds voorzitter werd van het jonge ambtenaren netwerk bij het ministerie van LNV. En in de afgelopen 15 jaar ben ik aan de slag gegaan met en was ik betrokken bij allerlei (inter)nationale projecten met jongeren in de context van wat nu de I4NATURE coöperatie is geworden. Voorbeelden zijn gebiedsprocessen waar we werken aan de Oogst van morgen en de oogst van overmorgen.
Inmiddels ben ik zelf ook melkveehouder op het ouderlijk bedrijf van mijn partner Marjolein de Kreij in de Alblasserwaard. Daar doen we onder andere ervaring op met het plaatselijke gebiedsproces en realiseren we ook het toekomstperspectief voor ons eigen bedrijf. Als ik bovenstaande visie combineer met die ervaringen, kom ik tot de volgende aanbevelingen om de potentie van jongeren te benutten voor het platteland:
- Maak een zaai-plan voor wat je wilt oogsten
Wees helder in wat je van elkaar vraagt. Geef aan waarom je jongeren wilt betrekken, laat zien dat je bereid bent om je te verplaatsen in hun perspectief en durf je eigen referentie los te laten. Als oudere generatie heb je immers wel een gevoel bij ‘jong zijn’, maar dat is gekleurd door een tijd en context die totaal anders zijn dan die van vandaag. - Bereid het zaaibed voor
Zoek je leiderschapsrol vanuit eigenaarschap, wat kan ik (in welke organisatie of context je ook werkt) doen om het vertrouwen in elkaar op te bouwen en te verstevigen? Waar kan ik wat toevoegen en hoe komen we stappen verder in de gemeenschappelijke denklijn die we voor ons zien? Bundel de krachten vanuit positiviteit, elke weg naar de oplossing vind je samen. Er is altijd een horizon aan oplossingen, dus stel onderweg bij en wees flexibel. - Voer het plan uit en blijf erbij
Ga samen gelijkwaardig in actie, door samen te zaaien en te planten ervaar je eigenaarschap. Je ervaart wat nodig is om iets te laten groeien. Dat is wellicht anders dan je van tevoren had bedacht. Je ervaart wat het is om samen te werken, hoe je elkaar aanvult. Beoordeel samen het resultaat, blijf erbij om het te laten groeien. - Houd moed en heb geduld
Ontkiemen en tot wasdom komen kost tijd en aandacht. Laat de voedingsbodem z’n werk doen. Groei van het nieuwe betekent ook afscheid van het oude. In elke ontmoeting en mogelijkheid voor samenwerking zit een element van blijdschap en rouw. - Blijf leren
Wat betekent die blijdschap en die rouw voor jou? En kun je daarmee overweg? Hoe is dat persoonlijk en vanuit je formele rol die je namens je organisatie draagt? Als je wilt vernieuwen, dan begint dat niet bij de ander of door een jongere een leuk idee te laten vertellen. Vernieuwing begint bij jezelf.
Wat zich boven het maaiveld aandient heeft dus deze zaaibedbereiding nodig om in het nieuwe tijdperk van nu te blijven groeien. Anders is het zo weer uitgebloeid.
Xander Beks, melkveehouder (Nuffield scholar) en oprichter coöperatie I4NATURE, onder andere initiatiefnemer van Voor de oogst van overmorgen.
