Hoe je ook aankijkt tegen gebiedsprocesssen, het staat of valt met vertrouwen. En daar schort het nu helaas in veel gevallen aan. Daar zijn allerlei oorzaken voor en het is dus niet moeilijk om voor alles een schuldige aan te wijzen. Beter is het om rond de tafel te gaan om elkaar beter te leren kennen en te begrijpen. Ons Markemodel in de Achterhoek lijkt daarvoor een goede aanpak.
Als boeren worden we al jarenlang geconfronteerd met steeds weer nieuwe en aangepaste regels om allerlei deelproblemen op te lossen. Omdat er vaak geen duidelijke visie is, voelen al die regeltjes als symptoombestrijding. We moeten ons soms in de gekste bochten wringen om aan gedetailleerde regelgeving te voldoen en zien met z’n allen niet meer het doel dat we ermee voor ogen hebben.
Regels
Dit is een breder maatschappelijk probleem: een overheid die zich uitput in gedetailleerde regels en controles op allerlei terreinen die soms ineens tot groot probleem worden verheven. Althans, zo voelt het vaak. De mensen die dan met die regels geconfronteerd worden, kijken er met argwaan naar. Zeker boeren zijn erg vindingrijk om dan de regels zo toe te passen dat ze er het minste last van hebben. Dat leidt weer tot aanvullingen en extra controles, iets waar ondernemers niet om staan te springen. En zo houden we elkaar bezig, zonder echt verder te komen.
Noaberschap
Hier in de Achterhoek, waar ik samen met mijn partner een melkveebedrijf heb, hebben we al een lange geschiedenis in het elkaar opzoeken om te proberen samen vooruit te komen. Dat zal wel te maken hebben met onze coöperatieve cultuur, die op de arme zandgronden altijd het sterkst is geweest. En het oosten van Nederland kent het begrip noaberschap, dat verder gaat dan elkaar helpen; het is ook de basis om samen ergens de schouders onder te zetten.
Vereniging
Zo hebben we in ons gebied een coöperatieve vereniging die het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb) regelt door collectief afspraken te maken met de overheid over maatregelen en vergoedingen. Dat loopt al een hele tijd naar tevredenheid en het voedt het vertrouwen. Een voorbeeld is het percentage overheadkosten bij de uitvoering van het agrarisch natuurbeheer. Vóór 2016 was het volledig in handen van de overheid en ging 41 procent van het budget naar overhead, inclusief controles. Na 2016 verdelen de lokale verenigingen samen met een coördinator de vergoedingen en is de overhead inclusief controles ongeveer 16 procent van het budget
Natuurgrond
Zelf heb ik op ons bedrijf een flink stuk natuurgrond in beheer en ontvang ik ook voor houtwallen en poelen vergoedingen. Daarbij probeer ik ook het natuurbeheer een economische plek te geven in onze bedrijfsvoering. De oogst van het natuurland gebruik ik als strooisel in onze potstal. En wat daarvoor niet geschikt is, gebruiken we om het organische stof gehalte van ons maisland te verhogen. Want wat economisch gezien niet gedragen wordt, gaat ecologisch niet gebeuren.
Marke
Dat is ook het uitgangspunt van wat we het Markemodel noemen. De Marke is van oudsher de grond die gemeenschappelijk is. In andere regio’s heet het de meent of gemene grond. Het gaat bij ons ook om iets gemeenschappelijks, namelijk de license to produce die we als boeren nu eenmaal nodig hebben. We kunnen niet volhouden dat we alles blijven doen zoals wij het beslissen. We moeten rekening houden met andere belangen in de maatschappij, met onze buren en met mensen die schoon water en schone lucht willen. Andersom vragen wij van de burgers om ook rekening te houden met ons als boeren: om te begrijpen dat we niet zomaar alles kunnen invullen als daar geen vergoeding voor is. We hebben als ondernemers nu eenmaal een verdienmodel nodig. En een beetje waardering voor het feit dat we goed voedsel produceren, vinden we ook fijn.
In gesprek
In ons Markemodel brengen we de verschillende belangen uit de maatschappij samen en bespreken we die met boeren. In de eerste fase zijn 35 boeren uit dit gebied in gesprek gegaan met de provincie Gelderland, het waterschap, FrieslandCampina en Rabobank. In de dialoog zie je dan twee interessante effecten: de wensen van de verschillende partijen komen bij elkaar en boeren kunnen aangeven wat zij haalbaar vinden. Dus de vraag wordt gebundeld tot een werkbaar pakket voor een schone bodem, schoon water en schone lucht. En de verschillende beloningen worden gestapeld, zodat er een interessante vergoeding voor de boer mogelijk is. Zo hebben we doelen met elkaar afgesproken, inclusief het tijdpad waarin we ze gaan halen.
Gedragen
Heel interessant is dat er dan ook zaken naar voren komen, waarvan boeren zeggen: dat kan wel een tandje scherper, dat halen we gemakkelijk. En de uitkomst van de dialoog wordt gedragen door boeren. Daardoor is er veel minder de neiging om afspraken te ontduiken. Boeren zijn immers net mensen: ze vinden het niet erg om overheidsregels te ontduiken, maar als het om afspraken met collega’s gaat, houden ze zich er veel beter aan. Het succes van deze aanpak met ons Markemodel hebben we onlangs gevierd in het provinciehuis in Arnhem. Toen gedeputeerde Harold Zoet sprak over het belonen van boeren voor hun prestaties, zei één van de boeren het volgende: “Ja, we willen graag beloond worden voor onze inspanningen, desnoods in geld”. Daaruit spreekt volgens mij dat het uiteindelijk gaat om vertrouwen, bestuurlijke ruimte en waardering.
Leren vertrouwen
Onze ervaring met het Markemodel is positief. Het kan zorgen voor goede afspraken en interessante vergoedingen voor boeren. Maar veel belangrijker is dat het de dialoog tussen boeren en burgers herstelt. Dat is iets dat we veel eerder hadden moeten doen. Maar het is niet te laat. We gaan ons Markemodel verder uitrollen, de volgende stap is om dit met 100 tot 150 boeren in heel Gelderland te gaan doen. Uiteindelijk kan het ertoe leiden dat we middelen uit de markt en van de overheid samen met boeren inzetten voor een schoner milieu, meer natuur en behoud van ons mooie landschap. Met afspraken tussen mensen die elkaar weer leren vertrouwen.
Dick Looman is melkveehouder in Zelhem
