Om het land van het stikstofslot te krijgen zou minister Femke Wiersma van o.a. Landbouw en natuur uit het verlammende denkmodel van de Boer Burger Beweging (BBB) moeten stappen. Stop het verzet tegen de transitie, maar omarm deze en word er de kampioen van. Boeren, burgers en buitenlui zullen er dankbaar voor zijn.
Op 22 januari velde de rechtbank een baanbrekend vonnis: de Nederlandse staat moet nu echt serieus werk maken van het stikstofbeleid. De voortgang is al heel lang miniem. De rechtbank rekent het kabinet-Schoof zwaar aan dat het stikstofbeleid dat door het vorige kabinet is opgetuigd weer is teruggedraaid.
Deze uitspraak is dan ook een reden om niet alleen vaart te maken met het stikstofbeleid, maar veel breder met de landbouw- en voedseltransitie. Naast een te hoge stikstofbelasting is het Nederlandse landbouw- en voedselsysteem in belangrijke mate oorzaak van onder meer verlies aan waterkwaliteit, klimaatemissies, ‘landschapspijn’, verlies aan biodiversiteit en negatieve impacts op dierenwelzijn en menselijke gezondheid. Inzichten die in de afgelopen tientallen jaren zijn gegroeid laten zien dat het niet goed mogelijk is elk van de afzonderlijke problemen op te lossen, maar alleen in hun samenhang. Dat vergt een transformatie of transitie van het gehele landbouw- en voedselsysteem. Hiervoor zijn inmiddels veel bouwstenen aangereikt door denktanks, wetenschappers en (boeren)coalities: hernieuwde ruimtelijke sturing, financiële prikkels om boeren te belonen als ze werken aan biodiversiteitsbehoud en koolstofvastlegging, normstelling, versnelde groei van het areaal biologische landbouw en van consumptie van biologische producten, minder dierlijke en meer plantaardige eiwitten in het consumptiepatroon, en vele andere. Het draagvlak voor structurele veranderingen bij boeren, bedrijfsleven en burgers groeit met de dag. De noodzaak daartoe wordt gezien, maar het is ook duidelijk dat het makkelijker is plannen te ontwikkelen en investeringen voor te bereiden als er een voorspelbaar en gestuurd veranderingsproces wordt doorlopen, dan als er sprake blijft van een chaotisch en zigzaggend speelveld zoals we dat nu kennen. De impasse waarin we zijn beland is een uitkomst is van permanente maatschappelijke en politieke gevechten zonder enig gezamenlijk perspectief.
Kort na haar aantreden als minister van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) liet Femke Wiersma weten niet gediend te zijn van de term en het idee ‘transitie’. Die zou te veel als kritiek op het voedselsysteem kunnen worden opgevat, en daarvan kan, volgens haar partij Boer Burger Beweging (BBB), geen sprake zijn. Het zou moeten gaan om ‘doorontwikkeling’, al schijnt ook die term weer te worden verlaten. Maar hoe dan ook: géén transitie alsjeblieft.
De Greenpeace-stikstofzaak, overigens ook mede aangespannen door enkele boerenorganisaties (!), laat zien dat wezenlijke veranderingen nodig zijn, anders is er helemaal geen sprake van doorontwikkeling, maar alleen van stagnatie. En niet alleen in de landbouw, maar ook in andere sectoren die door de stikstofdruk worden geraakt. De BBB – met de PVV aan haar zijde – denkt dat andere normstelling en wetgeving de druk kan verlichten, maar dat is een dwaalspoor waar boeren noch natuur bij gebaat zijn. Het gaat om reële ecologische problemen die wetenschappelijk goed wordt begrepen, en waarvoor een scala aan maatregelen op de plank ligt. En die ook breder positieve effecten hebben. Nederland kan laten zien de omslag te maken naar een duurzaam voedselsysteem, en de kennis en ervaringen als ‘omslagkampioen’ zijn overal ter wereld bruikbaar. Op veel plaatsen nadert het landbouw- en voedselsysteem immers zijn grenzen of is er al overheen, en overal ter wereld is er behoefte aan samenhangende oplossingen: concepten, technieken, werkwijzen, plannen, strategieën.
Daarvoor is het wel nodig dat minister Wiersma de werkelijkheid onder ogen gaat zie, en uit het frame stapt dat haar partij, de BBB, als leidraad heeft gekozen. Maar het is een illusie dat we nog wel wat in Brussel kunnen ritselen, dat andere wetgeving en normstelling het land van het slot kan halen, dat het landbouwsysteem kan blijven zoals het is en kan door-ontwikkelen. Dat is allemaal niet waar, en haast iedereen realiseert zich dat. Maar het resultaat van deze benadering is dat er een koude sanering van boeren aan komt of zelfs al gaande is, dat boeren die willen en kunnen omschakelen in de kou blijven staan, dat natuur en milieu achteruit blijven kachelen, en dat de maatschappelijke kosten van de landbouw de baten ruim blijven overtreffen. Vandaar deze oproep: verlaat dat funeste denkraam, en omarm de transitie om uit het huidige moeras te komen. Boeren, bedrijven en natuur zullen de minister dankbaar zijn. Misschien zal haar partij haar minister laten vallen, maar dat is aanzienlijk minder erg dan dat de minister de boeren en de natuur laat vallen.
6 februari 2025
Artikel en foto door Jan Paul van Soest, directeur-bestuurder Transitiecoalitie Voedsel
