De landbouw- en voedseltransitie dreigt te stokken. Ondanks de grote ambities van het nieuwe kabinet is er bepaald geen sprake van momentum. Boeren missen duidelijkheid voor de doelen die ze – gebiedsgericht – moeten halen. Belangrijke ketenpartijen in de toelevering en verwerking wachten af. En ook de Rabobank is stil. De hoofdlijnenbrief van minister Van der Wal die begin april werd gepubliceerd heeft niet de duidelijkheid geboden die zo hard nodig is. Pas volgend jaar zijn daarvan de eerste effecten te verwachten. Het wachten is nu op een brief van minister Staghouwer over hoe het ministerie de toekomst van de landbouw ziet.
Visie blijft uit
Het lange uitblijven van een integrale visie op de lange termijn toekomst van de landbouw is één van de belangrijkste oorzaken van de huidige impasse. Gevreesd moet worden dat ook de brief van Staghouwer niet het elan zal brengen dat de sector zo hard nodig heeft. Binnen het ministerie wordt geworsteld met de hoofdboodschap. Er is afgezien van een open proces waarin een breed gedragen toekomstperspectief wordt ontwikkeld. Het lijkt erop dat het een vooral Haagse en instrumentele notitie wordt waar weinigen warm van worden. Zo’n benadering zal het in de sector breed aanwezige wantrouwen tegen de overheid niet weg nemen. Integendeel, ik vrees dat het de weerstand eerder zal vergroten.
Perspectief
Het is hoogst noodzakelijk dat de overheid met de sector tot een perspectief komt dat het oude volume-denken vervangt door een nieuwe ambitie. Een ambitie die uitgaat van diversiteit in bedrijfsmodellen, van gesloten kringlopen en van een netto positieve impact van de landbouw op klimaat, milieu, dierenwelzijn en humane gezondheid. Veel boeren laten al zien dat zo’n omslag wel degelijk mogelijk is. Soms stap voor stap, soms ook radicaal. Denk aan de vele vormen van multifunctionele landbouw, aan biologische en biologisch dynamische boeren, aan de opkomende agro ecologie en aan boer-burgercombinaties zoals het concept Herenboeren. De transitiekunde leert ons dat een inspirerend wenkend perspectief nodig is om ook het peloton mee te krijgen. Een perspectief dat actief door de overheid wordt ondersteund. Zonder die steun blijven de oude – op volume en lage prijs gerichte – belangen te lang dominant. Met alle negatieve externaliteiten die daar bij horen.
Tweede Kamer aan zet
Nu het kabinet aarzelt is de Tweede Kamer aan zet. In het kader van de nieuwe bestuurlijke verhoudingen in ons land is het aan de Tweede Kamer om zelf het voortouw te nemen. Heel concreet: geef een paar wijze mensen de opdracht om via een kort maar zorgvuldig proces en met brede participatie tot een aansprekende visie op de toekomst van de landbouw te komen. De ingrediënten voor dat perspectief zijn al ruimschoots voorradig in allerlei praktijkvoorbeelden en tal van studies. Geef het gezelschap een paar heldere doelen en kaders mee en vertrouw op de maatschappelijke krachten, de ideekracht en de energie van onderop. Daarin zit immers de crux. Vernieuwing komt altijd van onderop. Het is aan de politiek en de overheid om die te omarmen en te faciliteren. Juist nu.
