Op 17 juni jl. presenteerde minister Carola Schouten het Realisatieplan Visie LNV ‘Op weg met nieuw perspectief’. Met het beleidsprogramma waarmee LNV-minister Schouten de Nederlandse agrarische sector van een nieuw perspectief voorziet wordt expliciet afscheid genomen van de focus op volume en lage prijs die de sector zo lang heeft gedomineerd. Kringlooplandbouw is nu het paradigma en die keuze verdient de komende jaren alle steun.
In het nu gepresenteerde realisatieplan staan aansprekende voornemens met betrekking tot het sluiten van kringlopen, het belang van bodemvruchtbaarheid en duurzaam bodembeheer, de regionale/gebiedsgerichte benadering, waardering voor koplopers en de belangrijke rol van kennis en onderzoek vanuit de praktijk. De Transitiecoalitie Voedsel ondersteunt deze ambities van harte en werkt graag mee aan de verdere implementatie. Wij ondersteunen voorts de voornemens van de minister om het nieuwe Europees Landbouwbeleid (GLB) veel meer te gebruiken om een noodzakelijke omslag te bevorderen. En ook het versterken van de band tussen boeren en burgers krijgt terecht veel aandacht.
Doorpakken
Wij constateren echter ook dat het realisatieplan nog te veel zaken open laat om erop te kunnen vertrouwen dat de beoogde omslag ook snel en doelgericht wordt gerealiseerd. Veel voorgestelde maatregelen zijn gericht op het verminderen van negatieve effecten (‘less bad’) maar leiden nog niet tot een echte transitie, tot een echte omslag naar een sector met een ‘netto positieve bijdrage’ aan ecologie en samenleving. Blijkbaar ervaart de minister dat ze hiervoor onvoldoende politieke ruimte heeft en dat ook de steun van partijen met gevestigde belangen nog ontbreekt. Echter, de recente uitspraken van de Raad van State inzake de Programmatische Aanpak Stikstof, het zeer kritische rapport van de Algemene Rekenkamer over het mestbeleid en het aanstaande klimaatakkoord zorgen voor een momentum om nu echt door te pakken.
Er is behoefte aan heldere inspirerende doelen, zowel voor de resterende regeerperiode als voor de periode daarna. De waardering voor koplopers en de belangrijke rol van praktijkkennis kunnen veel sterker worden vertaald in bijbehorende maatregelen en budgetten. Er ligt een grote kans om belangrijke thema’s als gezonde leefomgeving, gezonde voeding, de transitie van dierlijke naar plantaardige eiwitten, het faciliteren van de consument en dierenwelzijn – thema’s waar in de realisatienota weinig of niks over wordt gezegd – nu met kringlooplandbouw te verbinden. Dat geldt ook voor de door het kabinet omarmde sustainable development goals (SDG’s).
Kennis en innovatie
De missiegedreven innovatieprogramma’s die de kern van het nieuwe kennis- en innovatiebeleid moeten vormen leunen nog te veel op oude modellen waarin technologie en schaal dominant zijn, terwijl systeeminnovatie, sociale innovatie en innovatie vanuit de boerenpraktijk veel meer aandacht verdienen. Vandaar dat wij voorstellen om uit te gaan van een landschapsvisie die aansluit bij het advies Panorama Nederland 2028 van het College van Rijksadviseurs om tot een systemische aanpak te komen die verder gaat dan voedsel en landbouw.
De Transitiecoalitie Voedsel vindt dat de agenda, de rol en de governance van de topsectoren Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen aan een fundamentele herbezinning toe is. Ze passen in hun huidige opzet niet meer bij de nieuwe tijdgeest en bij de omslag die de minister beoogt. Een apart kader en budget voor systeeminnovatie en voor innovatie en kennisdeling vanuit de boerenpraktijk zijn essentieel.
Verdienmodellen
De Transitiecoalitie Voedsel ondersteunt ten volle het pleidooi van de minister om toe te werken naar betere inkomens en verdienmodellen voor boeren waarbij ook zaken als vastlegging van koolstof, zorg, veiligheid en behoud en herstel van biodiversiteit financieel worden doorberekend. Ook de toegang tot betaalbare grond voor boeren die duurzaam en gezond produceren is van groot belang. Maar de nu gepresenteerde plannen dragen helaas weinig bij aan betere inkomensperspectieven voor boeren. Zonder hardere financiële prikkels, het internaliseren van maatschappelijke kosten in de prijzen en zonder verdergaande wettelijke bepalingen zullen boeren die duurzaam en gezond produceren hiervoor niet of onvoldoende worden beloond. De markt speelt hierbij natuurlijk een belangrijke rol, maar de overheid moet hierin meer corrigeren en regisseren dan nu wordt voorgesteld.
De transitie naar een landbouw die past in een deltalandschap en tevens bijdraagt aan gezonde voeding, bodem, waterveiligheid en biodiversiteit gaat natuurlijk veel geld kosten. In het huidige landbouw- en voedselmodel worden de maatschappelijke kosten op deze terreinen nu in belangrijke mate achteraf betaald via algemene belastingen en zorgpremies, dan wel naar toekomstige generaties doorgeschoven. Het principe van ‘de vervuiler betaalt’ zou veel krachtiger gehanteerd moeten worden, waarbij de rekening binnen de keten eerlijk verdeeld moet worden. Het is economisch en maatschappelijk veel verstandiger het beleid te richten op het voorkomen van hoge maatschappelijke kosten en daar nu extra voorzieningen voor te treffen, zodat de transitie ook echt gerealiseerd kan worden.
De Transitiecoalitie Voedsel is graag bereid om in een gesprek met de minister onze voorstellen nader toe te lichten en te bezien waar we kunnen helpen bij de verdere uitwerking.
