De Transitiecoalitie Voedsel heeft de nieuwe bewindspersonen in het kabinet Rutte IV met hun benoeming gefeliciteerd en succes gewenst. Wij steunen veel voornemens en hopen van harte dat de nieuwe regering de ambitieuze plannen kan waarmaken. Wij zullen daar vanuit een integrale benadering graag onze inbreng bij leveren. Een complicerende factor is dat de brede transitieagenda voor landbouw en voedsel raakt aan de portefeuilles van maar liefst 11 bewindspersonen. Van LNV tot Financiën, van I&W tot Ruimtelijke Ordening, van Klimaat tot VWS, etc. Dat zijn wel heel veel kapiteins op één schip. En allemaal zijn ze ook nog eens nieuw in deze functies. Dat brengt grote risico’s voor vertraging en verkokering met zich mee. Wij vrezen veel bestuurlijke drukte, zowel tussen bewindslieden onderling als tussen rijk en provincies.
Pleidooi voor integraal beleid
In ons manifest ‘regie op ruimte’ hebben we nadrukkelijk gepleit voor integraal beleid voor het landelijk gebied en de landbouw. Tenminste 7 bewindspersonen hebben op dit terrein nu bevoegdheden en verantwoordelijkheden: Staghouwer (landbouw), van de Wal (natuur en stikstof), Jetten (klimaat), Heijnen (bodem), Harbers (water), de Jonge (ruimtelijke ordening) en Bruins Slot (omgevingswet). Het wordt een enorme uitdaging om tot geïntegreerd en helder beleid te komen waar boeren en andere ruimtegebruikers mee uit de voeten kunnen. En wie van hen gaat de koers bepalen? De uitvoering wordt op deze manier politiek aangestuurd. Echter, er is vooral behoefte om voor de lange termijn invulling te geven aan beleid en inzet van middelen zonder dagkoersen van de politiek. Een eerste stap zou kunnen zijn dat er in het kabinet een zgn ‘onderraad’ wordt gevormd waar deze portefeuilles samenkomen. Voorts zou zsm een Landschapscommissaris benoemd moeten worden die op de uitvoering regie gaat voeren. Deze aanbeveling deden wij al eerder. Daarnaast pleiten we voor een extra inspanning om te komen tot een breed gedragen lange termijn visie op de toekomst van de landbouw. Die visie ontbreekt in het coalitieakkoord. Zo lang die er niet is dreigt een enorme chaos rond doelen en plannen die allemaal haast hebben. Zonder visie en regie zullen die plannen niet het vereiste resultaat hebben.
Zonder boeren geen transitie
De Transitiecoalitie Voedsel, de Boerenraad en de initiatiefgroep Regie op Ruimte olv voormalig LNV minister Cees Veerman werken aan voorstellen om tot die breed gedragen visie en adequate regie en uitvoeringskracht te komen. Een zeer belangrijk uitgangspunt daarbij is maximale aandacht voor de ondersteuning van boeren bij de moeilijke beslissingen waar ze voor komen te staan. Van hen zal veel worden gevraagd. En alleen doelen, maatregelen en geld zijn niet de oplossing. Het gaat er ook en vooral om dat zij geïnspireerd en gemotiveerd raken en onafhankelijke en deskundige ondersteuning krijgen om hun bedrijven aan te passen. Met trainingen, coaches, boer-tot-boergesprekken en concrete voorbeelden van hoe dat kan. Pas dan kunnen zij op persoons- en bedrijfsniveau en met vertrouwen de vaak ingrijpende beslissingen nemen die van hen gevraagd worden. Op dit cruciale en vaak onderschatte terrein werken we mee aan initiatieven die hierop inspelen. O.a. Wij.land laat zien wat hier mogelijk is. Het in ontwikkeling zijnde concept van de Plaatsen bouwt hierop voort. Ook vanuit het EU programma ‘bodem en water’ zijn er goede suggesties. Daarin wil men aan de slag met zgn ‘light houses’ en ‘living labs’ om contacten tussen boeren, burgers en wetenschap vorm te geven via ontmoetingsplaatsen en experimenteergebieden. Binnenkort komen we hier graag op terug.
Ook truepricing en eiwittransitie belangrijke transitieversnellers
Om de transitie bij landbouw en voedsel te versnellen spelen meer dossiers die van het nieuwe kabinet aandacht vereisen. Zo is de omslag in de consumptie van eiwitten van groot belang uit een oogpunt van zowel de volksgezondheid als klimaat en biodiversiteit. Door een veel meer plantaardig eetpatroon en een flinke reductie in de consumptie van dierlijke eiwitten kunnen we zowel de ecologische footprint als de kosten van ziekte en zorg zeer fors verlagen. Bovendien ontstaan hierdoor nieuwe perspectieven voor boeren. Dit onderwerp komt in het coalitieakkoord helaas niet aan bod. TcV heeft hiervoor al diverse voorstellen gedaan en zal zich daarmee melden bij zowel de nieuwe staatssecretaris van VWS als de nieuwe minister van LNV.
Daarnaast vraagt het reduceren en internaliseren van externe kosten bij de productie en consumptie van voedsel veel aandacht. Met plannen voor CO2-beprijzing, een suikertaks, het afbouwen van zowel BTW op groenten en fruit als subsidies voor fossiele brandstoffen neemt het kabinet hierin zijn verantwoordelijkheid. Het principe van de vervuiler betaalt wordt door de overheid terecht steeds meer omarmd. TcV werkt aan voorstellen om op dit terrein extra stappen te gaan zetten. Zodra die gereed zijn gaan we hierover graag in gesprek met zowel de betrokken bewindspersonen op Financiën als de ministers van o.a. LNV, Klimaat en Natuur en Stikstof.
Het gaat nu om visie
Dat de landbouw- en voedseltransitie volop is ingezet is wel duidelijk. In de markt was dat al enige tijd zichtbaar. Met de voornemens van het nieuwe kabinet trekt nu ook de overheid een been bij. De huidige plannen zijn echter allerminst een garantie voor succes. We ontstijgen de fase van pionieren. Maar vanuit de transitiekunde weten we dat in de volgende fase vooral een duidelijke, inspirerende en breed gedragen visie nodig is om verder te kunnen versnellen. Die visie is er nog niet. De Transitiecoalitie Voedsel zal de overheid en andere systeemspelers hier nadrukkelijk op blijven inspireren en uitdagen. Dat dit met zoveel kapiteins op het schip van de landbouw- en voedseltransitie een hele opgave is, is wel duidelijk. Graag spelen wij daarbij de rol van de loods die even aan boord komt om te helpen bij het bepalen van de koers. Om daarna weer zo snel mogelijk van boord te gaan en de betrokken partijen een goede vaart te wensen.
Willem Lageweg
Namens Team TcV en initiatiefgroep Regie op Ruimte
