Op de dag waarop de zon het vroegst ondergaat, 13 december, hield de Transitiecoalitie Voedsel een webinar over True Price: echte en eerlijke prijzen. Een toevallig gekozen datum natuurlijk, maar het idee dat het vanaf nu de zon steeds langer schijnt is een bemoedigende gedachte. De inleiders lieten zien dat true pricing in toenemende mate leeft: de belangstelling groeit, de voorbeelden nemen snel in aantal toe, en de lessen uit projecten tot nu toe stapelen zich op.
Dat mag ook wel eens, hielden de webinar hosts Jan Paul van Soest (Transitiecoalitie Voedsel) en Eva van den Broek (Behavioural Insights) de ca 120 deelnemers voor. Inmiddels is het 102 jaar geleden dat econoom Arthur Pigou wees op het verschijnsel ‘externe effecten’ in de economie: schade die bij productie en consumptie ontstaat maar die niet in de prijzen is verwerkt. De landbouw- en voedselsector is in vergelijking met andere sectoren erg langzaam in het oppikken hiervan, en in het omzetten van inzichten in externe effecten in daadwerkelijke actie. Maar er is nu wel versnelling, mede dankzij de PPS’en (Publiek-Private Samenwerkingsverbanden), het meerjarig experimentenprogramma dat door Eva en Jan Paul vanuit de Transitiecoalitie Voedsel is ontwikkeld, de lobby voor de juiste beprijzing van dierlijke eiwitten door de TAPP-coalitie en de studies en acties van onder meer True Price en CE Delft. Het webinar bood ruimte aan verschillende van deze initiatieven om te reflecteren op de huidige stand van zaken in het nederlandse voedsellandschap.
Gehaktballenactivisme
Er is meer tractie dan eerder, stelde Michel Scholte, directeur en oprichter van True Price, maar er is geen enkele reden om tevreden achterover te leunen. Zijn voorbeelden van projecten uit binnen- en buitenland geven ook een positief beeld. True pricing staat wel degelijk op de agenda’s en er is een goed doordachte methodiek om echte en eerlijke prijzen te berekenen. Daarnaast is een toenemend aantal bedrijven bezig met de toepassing ervan. Maar de stappen naar hardere maatregelen moeten nog wel bevochten worden. Kijk alleen al naar de politieke gevechten rondom de vleestaks. Het ‘kom niet aan onze gehaktballen’-argument hoeft niet serieus te worden genomen, aldus Scholte, maar de zorg over de betaalbaarheid van voedsel wel degelijk. Investeer de uitgespaarde zorgkosten ten gevolge van true pricing in inkomensverhoging voor mensen met een smalle beurs.
Vleestaks
Onderzoek van CE Delft naar echte prijzen voor vlees laat zien dat er heel wat afgewentelde kosten zijn, aldus Jeroom Remmers van de TAPP-coalitie. Van de milieukosten zijn de kosten van vooral stikstof erg hoog, maar als ook de gezondheidskosten worden meegenomen zijn die de belangrijkste factor. De echte prijs voor vlees zou veel hoger moeten zijn dan wat nu de winkelprijs is. Volgens Jeroom zijn er goede mogelijkheden om de opbrengsten uit de echte prijs voor vlees in te zetten voor prijsverlaging van gezonde producten, en om de boer meer te betalen. Praktijktesten laten zien dat klanten het prima vinden en gezonder gaan eten als de juiste prikkels op de juiste manier in de vleesketens worden gelegd.
Rekenen met echte en eerlijke prijzen wordt het liefst in heel Europa gedaan, maar dat is lastig omdat alleen de lidstaten belastingen mogen heffen. Maar er zijn wel degelijk manieren om via Europa de juiste prijzen te helpen regelen, aldus Jeroom. Denk aan het onderbrengen van veehouderij in het Europese emissiehandelssysteem ETS. Ook BTW-differentiatie is in hoofdlijnen in EU-verband te regelen. Gezien de recente moties in Kamerdebatten lijkt ook de politieke weerstand tegen een vleestax af te nemen.
Eet en drink meer fruit
Michiel Kortstee van de Fruitmotor deelde de zoektocht die zijn coöperatie met echte prijzen onderneemt. De Fruitmotor levert cider (krenkelaar) en sprankel (alcoholvrij) van afgekeurde appels, en gebruikt opbrengsten onder meer om de biodiversiteit te verhogen, de telers passende vergoedingen te geven en de verdere negatieve impacts zoveel mogelijk te verlagen. True pricing is een overall-kompas dat de weg helpt wijzen in lastige afwegingen en keuzes. Er is een heel dashboard aan KPI’s (Kritische Prestatie Indicatoren) die op zich van waarde zijn maar waarvan niet op voorhand duidelijk is hoe die zich tot elkaar verhouden. Uitdrukken van alle impacts, én alle geproduceerde waarde, in een enkele true price maakt de stuurinformatie overzichtelijker en beter te communiceren.
Het onvoorspelbare gedrag
Is het niet vanzelfsprekend dat verandering van prijzen tot verandering van keuzes en gedrag leidt, is een vraag aan gedragseconome Eva van den Broek? Niet per se, is haar antwoord, omdat ons dagelijks gedrag door veel meer factoren wordt gestuurd dan door prijzen alleen. Zeker als het ‘snelle’ deel van ons brein, de automatische piloot, beslissingen neemt zijn dat niet per se de rationale prijsgedreven besluiten van ons als mens die vaak verondersteld wordt de afwegingen te maken. Niettemin, uit experimenten zoals in het meerjarig experimentenprogramma zijn gedaan komt een positief beeld naar voren: ondernemers die met echte prijzen werken worden met loyaliteit en lof beloond, veel mensen zijn daadwerkelijk bereid de ‘echte’ meerprijzen te betalen. Dat is vooral zo als de echte prijs als de standaard wordt aangeboden. Veel hangt verder wel af van de communicatie over doel van de acties en over de bestemming van de opbrengsten.
Beleid en kennis
In een tweegesprek met Max van der Ham (ministerie LNV) en Willy Baltussen (Wageningen Economic Research) werd verkend of de kennis over true pricing voldoende is om nu echt te gaan sturen. Baltussen is voorzichtig, omdat voor hem als wetenschapper de kennis altijd onvoldoende is. Maar er zijn wel degelijk stappen te zetten, en als die gezet worden is er veel kennis beschikbaar om de maatregelen vorm te geven. Je hoeft geen econoom te zijn om te snappen dat mini-prijsverhogingen ook tot mini-gedragsveranderingen leiden.
Van der Ham bepleit dat het ministerie zich hard gaat maken voor een uitrolprogramma. De tijd is rijp dat true pricing veel meer toegepast gaat worden, en het ministerie zou dat moeten stimuleren en ondersteunen. Leren door doen, al doende leren, dat zou het devies voor de volgende fase kunnen zijn. Of en wanneer ‘hardere’ maatregelen aan de orde zijn is aan de politiek, en als we de andere inleiders mogen geloven lijkt de politiek steeds meer toe te groeien naar ingrepen die de afwenteling van milieu- en gezondheidsschade stoppen.
Werk aan de winkel
In het slotwoord benadrukken Eva van den Broek en Jan Paul van Soest dat er nog veel werk aan de winkel is voor organisaties en bedrijven zoals bijeen in het webinar: druk van buitenaf blijft nodig, maar ook zelf aan de slag met echte en eerlijke prijzen, en gebruik de lessen ook weer om het beleid te beïnvloeden. Want, aldus Jan Paul van Soest van de Transitiecoalitie Voedsel, we hebben niet nóg eens 102 jaar om de problemen die Arthur Pigou in 1920 benoemde daadwerkelijk op te lossen.
Bekijk hieronder de opname van het webinar terug:
