Op donderdag 12 november organiseerden we de TcV Connected webinar ‘De landbouw en Voedseltransitie in volle gang’. Het bruiste van de inzichten en praktijkervaringen die de transitie kunnen versnellen. Jan Buining van Tasty Basics (Voedselomgeving), Hilde Engels van De Fruitmotor (True Cost / True Price) en Bregje Hamelynck namens de Boerenraad (Krachtenbundeling vernieuwende boeren) vertelden over hun ervaringen in de landbouw- en voedseltransitie. Ze deelden een aantal praktijkervaringen die de speerpuntthema’s van TcV ondersteunen waardoor de thema’s concreet handen en voeten kregen.
1. VOEDSELOMGEVING | HET VOEDSEL WAT JE TEGENKOMT VAN A NAAR B
Voedselomgeving is een van de vier speerpunt thema’s van TcV (Transitiecoalitie Voedsel). Daarbinnen valt ook het thema gezonde voeding. Gezonde voeding is heel belangrijk en daar zetten we dan ook volop op in. Dat doen we zowel via Eiwittransitie als Voedselomgeving. De Voedselomgeving is de grootste bepaler van ons dieet gebleken, zo blijkt ook uit de bevinden van PBL (Planbureau voor de Leefomgeving). PBL kadert het begrip Voedselomgeving in met de volgende omschrijving ‘al het voedsel dat je tegen komt als je van A naar B gaat, of het nu gaat om het aanbod, de reclame of de marketing’.
VISIE OP DE TRANSITIE VAN DE VOEDSELOMGEVING
TcV heeft samen met New Foresight en Nyenrode een analyse gedaan over de fase verschillende deelaspecten van de voedselomgeving zich bevinden. We zien deelaspecten bewegen van fase 1 naar 2 danwel van fase 2 naar 3. In fase 2 zitten we in het concurrentieveld waarbij aanbieders zich profileren op gezond en duurzaam, in fase 3 willen partijen zich in de markt gaan vereniging tot gezamenlijke visie en afspraken over de ideale uitgangssituatie. Natascha geeft aan dat TcV veel beweging ziet bij gemeentes en provincies, maar ook bij het bedrijfsleven. “Cateraars verduurzamen hun aanbod het zou mooi zijn als de verduurzaming ook omarmd wordt door de grote voedingsmiddelen bedrijven’. Onze analyse heeft uitgewezen dat er behoefte aan het ontstaan is om gezamenlijk een visie op een gezonde en duurzame voedselomgeving te vormen. Besloten is daar een lerend netwerk voor op te zetten waarbinnen de stip op de horizon wordt gezet. Dan kunnen koplopers beloond gaan worden, krijgt het bedrijfsleven een stok achter de deur, en organisaties die nog niet actief zijn een leidraad om te starten. Het vormen van een visie voedselomgeving sluit aan bij het grotere streven van TcV dat de voedselomgeving een afspiegeling wordt van een gezond en duurzaam voedselsysteem, oftewel gezondheid wordt volgens de Schijf van Vijf weerspiegeld in het aanbod en duurzaamheid via de eiwittransitie. 14 december vindt de aftrap plaats middels de ‘ Gecombineerde bijeenkomst Participatie Tafel Voedsel en de lancering van het Lerend Netwerk Voedselomgeving samen met Transitiecoalitie Voedsel.
VISIE VOEDSELOMGEVING JAN BUINING – DIRECTEUR EN OPRICHTER TASTY BASICS
Jan heeft zijn roots in de grondstoffenindustrie binnen de levensmiddelen sector. Vanuit zijn ervaring aldaar heeft hij Tasty Basics opgericht omdat hij zag dat er cruciale denkfouten werden gemaakt met de keuze om bewerkte grondstoffen als uitgangsproduct voor voedingsmiddelen te gebruiken.
VEEVOEDERDENKEN
Jan maakt voor ons de parallel naar het denken in de diervoederindustrie, waar veel rationeler wordt bepaald wat een dier aan voedingsstoffen nodig heeft. ‘Nadenken over de gezondheid van veevoer is heel normaal, het voer moet net genoeg lekker zijn zodat de beesten het blijven eten – niet andersom. Bij ons mensen is een andere insteek normaal, het eten moet lekker en goedkoop zijn. Echter, wij zouden het veevoeder denken meer kunnen omarmen door na te gaan welke voeding het beste aansluit bij de behoefte van ons lichaam.
50% VAN DE CALORIEËN VAN BEWERKTE PRODUCTEN
Tasty Basics geloof dat het gene wat afgelopen decennia normaal geworden is, namelijk dat we bewerkte grondstoffen gebruiken om voeding te maken een zeer storende weeffout is. 50% van de calorieën die een Nederlander eet komt van bewerkte voeding. Dat betekent dat grondstoffen die van het land komen eerst in de fabriek een extra bewerkingsslag ondergaan alvorens ze verwerkt worden in een product. In de meest gevallen worden koolhydraten inclusief suikers verrijkt, terwijl juist de meer essentiële voedingsstoffen denk aan vezels en micronutriënten als vitamines er bewust uit worden gehaald (volkoren pasta versus witte pasta is een voorbeeld). Als we daarmee zouden stoppen zouden zou dat een enorme stap voorwaarts zijn. Wij proberen het gebruik van onbewerkte grondstoffen in de praktijk in onze producten te brengen.
Mail naar info@tastybasics.nl om de whitepaper “Binnengeslopen koolhydraten, de olifant in de eetkamer | Stoppen met bewerken van van grondstoffen tot lege calorieën is de grootste stap naar gezonde voeding” aan te vragen.
2. TRUE COST / TRUE PRICE | ONDERBELICHT VERBAND GEZONDHEID EN TRUE COST TRUE PRICING
Het is exact een eeuw geleden dat een bekende econoom genaamd Pigou het principe van ‘externe effecten’ neerlegde. Hiermee wordt bedoeld de waarneming dat bij productie en consumptie allerlei effecten optreden buiten de markt om, die toch ergens anders schade berokkenen, die echter niet door producent of consument wordt betaald maar door de samenleving. Willen we wezenlijke veranderingen aanbrengen in ons huidige landbouw en voedselsysteem, moeten deze externe effecten worden ‘geïnternaliseerd’, in rekening gebracht. Externe effecten die schade aanbrengen aan het milieu en de gezondheid moeten financieel worden bestraft, terwijl handelingen die goed zijn voor het klimaat en gezondheid moeten worden beloond. De rol van externe kosten als het gaat om gezondheid is een onderbelichte factor, die wij als TcV meer aandacht willen geven. Denk aan alle extra kosten voor gezondheidszorg door ongezonde leefstijl alleen al.
TOP DOWN EN BOTTOM UP
De Transitiecoalitie Voedsel werkt op twee manieren aan het integreren van het true cost accounting principe in ons huidige systeem. De ene aanpak is top down, waarbij we heil zien in interventies vanuit overheidswege, de andere is bottom up waarbij we marktpartijen laten experimenteren. Top down proberen wij de overheid ertoe te bewegen een aantal maatregelen te gaan treffen rondom biodiversiteit, gezondheid, bodem en klimaat. Daarnaast zijn we van plan een meer campagne-achtige lobby op te zetten richting overheid. Tegelijkertijd hebben wij vanuit een bottom up-benadering een gelegenheid gecreëerd in de markt om te ‘oefenen’ en te experimenteren als spelers onderling met true pricing en true costing. Dit jaar is daartoe een meerjarig experimentenprogramma gestart, ontwikkeld vanuit TcV met partner Behavioural Insights en gesteund door het Ministerie van LNV. Met een aantal leden en relaties zijn we in contact om te zien of er financierbare ideeën zijn. Het Ministerie van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit besluit uiteindelijk over de toekenning van de subsidie. Bij interesse mail naar janpaul@transitiecoalitievoedsel.nl.
VISIE TC/TP HILDE ENGELS, BESTUURDER VAN DE TRANSITIEPRAKTIJK DE FRUITMOTOR
De Fruitmotor is een Betuwse coöperatie die 4 jaar geleden is opgericht samen met Peter van Luttervelt en Henri Holster met als doel om de regio te verduurzamen. Samen met de andere oprichters is gekozen om als eerste met het verduurzamen van de fruitteelt te starten omdat die het meest iconisch is voor de regio. We hebben een verdienmodel ontwikkeld waarbij we reststromen fruit weten te verwaarden bijvoorbeeld naar Krenkelaar appelcider. Het geld wat we hiermee verdienen investeren we in het herstel van biodiversiteit, door bij de telers bloemranden en hagen aan te leggen waarmee zij zelf investeren in het verkrijgen van eigen wilde bijen, die weer zorgen voor een betere bestuiving. Verder hebben we dit jaar geïnspireerd door de Fruitmotor het regionaal platform Puur Betuws opgericht, waarbinnen de pijlers landschap, biodiversiteit, eerlijker en gezonder voedsel een grote rol spelen.
STRATEGIE VANUIT PRIJSONDERZOEK DEEL PROCES
In ons vierjarige bestaan wilden we weten wat we als Fruitmotor goed hebben gedaan en waar we nog aan kunnen werken. We zochten een middel om onze strategie op te gaan maken. Samen met de organisatie True Price hebben we een deel van het proces onderzocht. Vanwege kosten hebben we nu gekeken naar de productie, het transport en de opslag van fruit, volgend jaar willen we het vervolgonderzoek gaan doen richting consument en winkel. Ofwel, willen we weten hoeveel duurder de fles zou moeten zijn, terwijl we nu weten hoeveel duurder de appels moeten zijn.
Aan het onderzoek hebben 3-4 telers meegedaan. Het was een hels karwij om de cijfers boven water te krijgen, van de hele cyclus vanaf productie tot en met de opslag. Denk aan transport, energie bestrijdingsmiddelen, mankracht enz.). De uitkomst is dat onze appels 0,14/kg aan externe verborgen kosten hebben, waarbij we zien dat het grootste deel zit in het ‘gebruik’.
- Watergebruik 2 cent,
- Klimaatverandering – met name energie 4 cent,
- Landgebruik 5 cent,
- Dan nog een paar vervuilingsaspecten opgeteld naar 3 cent
daarbij zien we wel dat wij het een stukje beter doen (4 cent/kg) dan de sector gemiddeld omdat we met hoog professionele telers werken.
De strategie nu is om te kijken hoe we die 14 cent aan externe kosten naar beneden kunnen brengen op de drie hoofdthema’s. We kijken nu naar andere druppelsystemen om het watergebruik te verlagen, het energiegebruik bij de grote veiling in Geldermalsen te verlagen en ten aanzien van het landgebruik heeft True Price geadviseerd om aan natuurinclusieve landbouw te doen.
De veiling heeft het plan om komende jaren energie neutrale gebouwen neer te zetten met wat andere functies. Gaat wel nog een jaar of 7 duren, maar het probleem wordt wel aangepakt. Over het advies van True Price ten aanzien van landgebruik volgen nog gesprekken. We dachten hier zelf al op te acteren met het zaaien van bloemranden en hagen, echter mogelijk is dit verder te optimaliseren. Vanaf het begin investeren we al precies voor elke kilo cider 5 cent in een biodiversiteitspot. Daarmee betalen we de investeringen in de bloemranden en hagen, maar ook betalen we er de bijeenkomsten met telers mee, en de communicatiematerialen. Het is mooi dat er nu een experimenteerregeling is vanuit LNV om het true pricing aspect in het tweede stuk van appel naar ciderfles te onderzoeken. Mocht daar een positief bedrag uitkomen, willen we gaan bekijken waar we dat het beste weer in terug kunnen investeren.
Rapport fruitmotor onderzoek appel
TcV bericht meerjarenexperiment LNV
3. KRACHTENBUNDELING VERNIEUWENDE BOEREN | DE BOERENRAAD; VOOR, VAN, MET EN DOOR BOEREN
De Transitiecoalitie Voedsel heeft het speerpunt vernieuwende boeren gekozen omdat deze groep pioniers, die als een van de eerste gekozen hebben voor een duurzame vorm van landbouw met alle bijbehorende uitdagingen, baat heeft bij het bundelen van hun onderlinge krachten en het vormen van een stem richting de maatschappij en overheid. Afgelopen twee jaar is binnen de TcV met een brede club van boeren gesproken over een aanpak, met als resultaat dat eind vorig jaar de projectgroep Boerenwijsheid is ontstaan.
De ontwikkelingen van nieuwe vormen van landbouw is al lange tijd bezig, met biologisch en bio dynamisch als meest bekende vormen. Tegenwoordig zien we een verscheidenheid aan duurzame landbouwvormen met veel overlappende principes zoals kringlooplandbouw (met name bij melk veehouderijen) , regeneratieve landbouw en duurzaam gangbaar. Ook CSA netwerken zijn vrij recent ontstaan. Kortom, er beginnen allerlei verschillende vormen van landbouw in de markt te ontstaan. Dit brengt ons tot het beeld dat we met vernieuwende landbouw in fase 2 van de transitie zijn. Met de oprichting van de Boerenraad gaan we toewerken naar samenwerkingsverbanden en de ontwikkeling van standaarden. Beide zaken anticiperen op fase 3 van de transitie. Bregje Hamelynck is een van de kernteamleden van de Boerenraad die hiermee aan de slag gaat.
VISIE VERNIEUWENDE BOEREN BREGJE HAMELYNCK, NAMENS DE BOERENRAAD
Bregje runt samen met haar man een permacultuur tuinderij, waarin zij voedsel produceren voor de 200 leden die zij hebben en die rechtstreeks oogsten uit de pluktuin. Hun tuinderij is een van de 140 CSA’s (community supported agriculture) in Nederland. Met de leden van haar eigen CSA is ze tevens een voedselcooperatie gestart om andere producten uit de omgeving aan te trekken, om zo een completer lokaal voedselpakket aan te kunnen bieden. Maar waarom is Bregje nu zo enthousiast over de Boerenraad?
Vanuit het landelijke CSA Netwerk in Nederland, samen met maar liefst 11 andere agro-ecologische boerenverenigingen zoals BD Vereniging, Bio tuinders vereniging en de Toekomstboeren is de Boerenraad ontstaan. De Raad gaat aan de slag met een aantal onderwerpen die gezamenlijke actie vereisen; het gaat hier om toegang tot grond, wetgeving, financiering van de transitie, kennis delen op het boerenerf, agrarisch onderwijs en op voedsel en landbouw gerichte onderzoek. Vorig jaar rond dezelfde tijd is in Pakhuis de Zwijger de oproep gedaan naar alle boeren in Nederland die of al duurzaam boeren, of die de omslag willen maken om zich aan te Sluiten bij de Boerenraad om mee te denken over oplossingen en elkaar te inspireren. De Boerenraad heeft een kernteam van 8-10 boeren welke als taak hebben om samen met speciaal ingerichte oplossingsgroepen aan de hoofdthema’s te gaan werken. Kijk voor meer informatie op www.boerenraad.nl. De voorlopige datum voor de bredere presentatie van de Boerenraad is 10 december 2020. Leuk nieuws hierbij is dat LTO Nederland aangegeven het vernieuwende denken samen met vakmedium Nieuwe Oogst in de achterban van LTO te communiceren.
De behoefte aan een platform als de Boerenraad is ook gebleken uit de samenleving, nu al lopen er gesprekken vanuit het kernteam op beleidsniveau en andere partijen uit de keten.
