De gebiedsgerichte aanpak is op dit moment een buzzword in het debat over de toekomst van de landbouw. Het kabinet heeft € 25 miljard uitgetrokken voor een zogenaamd nationaal programma landelijk gebied. Met dit bedrag wil men integraal en gebiedsgericht de problemen rond stikstof, klimaat, water en andere maatschappelijke opgaven in het landelijk gebied oplossen. En tegelijkertijd boeren perspectief bieden. Waar komt die aanpak vandaan? Is de gebiedsgerichte aanpak een toverformule, een gamechanger of dreigt een bureaucratisch gedrocht? Deze vragen staan centraal in de week van de gebiedsgerichte aanpak die de Transitiecoalitie Voedsel voor haar leden en relaties organiseert.
Breed pleidooi voor gebiedsgerichte aanpak
Het begrip gebiedsgerichte aanpak is populair geworden door het inzicht dat bodem, landschap en watersystemen in ons land per regio sterk van elkaar verschillen. Om nationale doelen op het terrein van klimaat, stikstof, natuur, biodiversiteit, water- en luchtkwaliteit te behalen zal per gebied moeten worden afgesproken welke opgaven er zijn en welke specifieke maatregelen nodig zijn om die doelen te halen. Dit inzicht is vorig jaar sterk naar voren gebracht in de publicatie ‘naar een ontspannen Nederland’ van Jan Willem Erisman en Benno Strootman. Ook in het door ruim 300 organisaties onderschreven manifest ‘regie op ruimte’ is gepleit voor een integrale en gebiedsgerichte aanpak. Dit manifest, dat is geïnitieerd door de Transitiecoalitie Voedsel en de Boerenraad, bevatte een reeks van aanbevelingen voor het nieuwe kabinet om tot een leefbaar platteland en een toekomstbestendige agrarische sector te komen. Een belangrijk deel van deze aanbevelingen is overgenomen in het regeerakkoord van Rutte IV.
Visie
Echter, wat door het kabinet niet is opgepakt is het dringende advies om te komen tot een inspirerende en breed gedragen visie op de toekomst van de landbouw in ons land. Lang heeft de politiek en de samenleving aan de landbouw gevraagd om veel voedsel te produceren tegen een lage prijs. Het motto was: ‘nooit meer honger’. De focus ging daarbij steeds meer naar specialisatie, schaalvergroting en produceren voor de wereldmarkt. Onder leiding van minister Schouten werd een paar jaar geleden het concept van kringlooplandbouw geïntroduceerd. Dat was een goede aanzet tot een koerswijziging. Maar zowel marktkrachten als grote delen van de politiek sturen nog steeds op efficiency en volume. Daarom is sindsdien weinig vooruitgang geboekt. Vanuit de overheid is er onvoldoende tegenwicht en corrigerend vermogen om het oude denken om te buigen. Het kabinet toont nog niet de visie die nu vereist is. Vanuit de transitiekunde weten we dat een echte kanteling van het systeem niet alleen van de markt zal komen. Zodra een aantal pioniers hebben laten zien dat nieuwe concepten op een ecologisch verantwoorde en duurzame manier succesvol kunnen zijn is de overheid aan zet. In ons land zijn we inmiddels zo ver. Het is nu het moment dat de overheid – in nauwe samenspraak met boeren en de rest van de samenleving – moet zorgen voor een breed gedragen visie waarin de nieuwe kijk op de landbouw tot integraal uitgangspunt van beleid wordt gemaakt. Om vervolgens een reeks van instrumenten in te zetten om de vereiste omslag in productie, verwerking en consumptie te ondersteunen en te versnellen.
Geld zonder visie leidt tot teleurstellingen
Via het nationaal programma voor het landelijke gebied is een groot budget beschikbaar gesteld dat voor een groot deel is bedoeld voor het uitkopen van bedrijven en het afwaarderen van landbouwgrond. Dat geld wil men onder leiding van provincies gebiedsgericht gaan inzetten. Maar zolang er niet een duidelijke visie is op de toekomst van de landbouw en boeren onvoldoende perspectief wordt geboden bestaat het grote risico dat het geld verkeerd wordt ingezet. De focus lijkt nu vooral uit te gaan naar boeren die willen stoppen terwijl de transitie van de landbouw vraagt dat de blijvers worden ondersteund om de omslag te maken.
Randvoorwaarden
Hoewel een gebiedsgerichte aanpak dus een verbetering is ten opzichte van het oude beleid dat vooral leunde op generieke en sectorale maatregelen, moet voor een succesvolle aanpak eerst aan een aantal duidelijke randvoorwaarden worden voldaan. Naast een heldere visie zal de overheid ook snelheid moeten maken met maatregelen die boeren actief en onafhankelijk ondersteunen bij het maken van de mentale omslag die nodig is om anders te gaan boeren. Een aantal nauw bij boeren betrokken organisaties zoals de Boerenraad, BoerenNatuur, de Plaatsen en Wij.land heeft het kabinet hiervoor recent een voorstel gedaan. Deze en andere dichtbij de landbouw werkende organisaties hebben het vertrouwen van de boeren. Dat geldt niet voor de overheid. De overheid zou er goed aan doen op dit terrein niet zelf met extra instrumenten te komen maar genoemde organisaties van de noodzakelijke middelen te voorzien om hun begeleidingstaak op het gebied van kennis en inspiratie fors uit te breiden.
Financiële prikkels
Voorts zullen de financiële prikkels voor boeren moeten veranderen. Daarin hebben naast de overheden ook ketenpartijen en waterschappen een belangrijke rol. Dit onderwerp raakt nadrukkelijk aan ons speerpuntthema true pricing en fiscaliteit. TcV werkt aan nieuwe voorstellen op dit terrein. Voorts zal de overheid een belangrijk deel van de risico’s moeten dragen die ontstaan als boeren kiezen voor een overstap naar een meer extensieve en/of gemengde en/of multifunctionele bedrijfsopzet. Denk aan een garantiefonds zoals destijds het Borgstellingstellingsfonds voor de Landbouw.
Samenhang
Kortom, de gebiedsgerichte aanpak is op zichzelf een goede maar onvoldoende stap om de Nederlandse landbouw een nieuw toekomstperspectief te bieden. Als aan de hierboven genoemde randvoorwaarden niet wordt voldaan dan wordt de gebiedsgerichte aanpak geen gamechanger maar een bureaucratisch gedrocht dat gedoemd is vast te lopen in procedures en frustraties.
In gesprekken met de betrokken ministers, politici en de sector brengen wij niet alleen de noodzakelijke samenhang in visie en beleidsinstrumenten onder de aandacht, maar doen we ook concrete voorstellen hoe dit kan worden gerealiseerd. Zie daarvoor o.a. de brieven die we hier recent over hebben geschreven op: https://transitiecoalitievoedsel.nl/regie-op-ruimte/.
Programma ‘de week van’
In de week van de gebiedsgerichte aanpak zullen we via interviews en een webinar de verschillende invalshoeken bij de gebiedsgerichte aanpak aan bod laten komen. Daarbij geven we koploperinitiatieven uit onze kring graag het podium. Zij laten als geen ander zien hoe het kan en weten het beste wat er van de overheid wel en niet mag worden verwacht. Bekijk hier het programma van de week.
Willem Lageweg
Kwartiermaker duurzame landbouw
Ondersteun onze oproep en teken mee
‘Regie op ruimte’
Op de hoogte blijven?
Meld je aan voor onze nieuwsbrief en volg ons op LinkedIn en Twitter.
Sluit je aan
Transitiecoalitie Voedsel bestaat dankzij haar leden. Ook bijdragen en het werk van TcV mogelijk maken? Word lid.
Meer weten over het werk van TcV rond Duurzame Landbouw?
Neem contact op met kwartiermaker Willem Lageweg via willem@transitiecoalitievoedsel.nl
